Son yıllarda kişisel gelişim adı altında sıkça karşımıza çıkan “beklentisiz ol” öğüdü yüzeyde huzur ve bağımsızlık vaadi sunsa da derinlemesine incelendiğinde bireyin varoluşsal gücünü törpüleyen, ilişkileri körelten tehlikeli bir yaklaşımdır. Çünkü insan beklentileriyle şekillenir, ilişkiler ise karşılıklı beklentilerin beslediği bir zeminde var olur. Bu noktada sosyal psikolojinin iki önemli kavramı durumu berraklaştırmak adına güçlü bir zemin sunar: Golem Etkisi ve Pygmalion Etkisi
Beklentiler Gerçekleşir: Golem ve Pygmalion Etkisi Üzerinden Bir Bakış
Pygmalion Etkisi: Beklentinin Gücü
Pygmalion etkisi bir kişiden yüksek beklentilerin onun performansını olumlu yönde etkileyebileceğini savunur. Bu etki adını Yunan mitolojisinde kendi yaptığı heykele aşık olan heykeltıraş Pygmalion’dan alır. Sosyal psikolojide yapılan deneylerde öğretmenlerin bazı öğrencilere bilinçli olarak yüksek potansiyel atfetmeleri sonucunda bu öğrencilerin gerçekten daha iyi başarı gösterdiği gözlemlenmiştir. Çünkü kişi kendisinden bekleneni içselleştirir ve ona uygun davranmaya başlar.
Bu durum yalnızca okul başarısıyla sınırlı değildir, insan ilişkileri de aynı mekanizma ile işler. Sevgide, dostlukta ya da iş hayatında karşınızdaki kişiden beklentide bulunmanız onun kendisini değerli hissetmesine ve potansiyelini gerçekleştirmesine katkı sağlar. Beklentiler ilişkiye yön verir, bağ kurmayı ve aidiyet hissini besler.
Golem Etkisi: Beklentisizliğin Yıkımı
Golem etkisi ise bunun tam tersidir. Kişiden düşük beklentiler içinde olunması ya da onun hiçbir şeyi başaramayacağına inanılması onun da bu algıyı benimsemesine ve gerçekten düşük performans sergilemesine yol açar. Beklentisizlik kişinin varlığını tehdit eder, bireyin özsaygısı ve motivasyonu azalır.
İlişkisel bağlamda düşündüğümüzde “ben kimseden bir şey beklemem“, “o zaten yapmaz“, “beklentisizim çünkü hayal kırıklığı yaşamak istemiyorum” gibi düşünceler hem sizin hem de karşınızdaki kişinin ilişkideki varlığını silik hale getirir. Bu da zamanla ilişkiyi bir kabuğa dönüştürür.
Beklentisizlik = Yok Oluş
İnsan ilişkilerinde beklentisizlik bir erdem değil çoğu zaman bir savunma mekanizmasıdır. Kırılmaktan korktuğumuz için geri çekilir, beklentisizliği bir tür duygusal zırh olarak kuşanırız. Ancak bu zırh sadece bizi değil bağ kurduğumuz kişileri de uzaklaştırır. Çünkü birinden bir şey beklemek onun potansiyeline, niyetine ve varlığına inanmaktır.
Pygmalion etkisi ilişkinin yeşermesini sağlar, Golem etkisi ise kurutur. Beklentinin olduğu yerde değer vardır, gelişim vardır, karşılıklı çaba ve etkileşim vardır. O yüzden beklentiden değil, beklentisizlikten korkulmalıdır.
Ayarsız beklentiler hayal kırıklığı yaratabilir, ancak hiç beklenti olmaması hiç bağ kurmamaktır. Kendinizden ve başkalarından beklentide bulunmak hem kişisel gelişimin hem de ilişkilerin temel taşıdır. Beklentisiz bir yaşam varlığın soluklaştığı bir boşluktur. Pygmalion etkisinin inşa ettiği dünyada umut ve büyüme vardır, Golem etkisinin inşa ettiği dünyada ise gerileme ve silinme.
Tercih sizin: isterseniz beklentinizle var olun ve var edin isterseniz beklentisizliğin gölgesinde yitip gidin ya da yok edin.
Sevgiler,
Ayça Akın
aycaakin.com | mindform.com.tr
